Programmatoelichting mei 2023 | Feest! Conrad 60, met Vadym Kholodenko

Op 10, 11 en 13 mei 2023 presenteert Conrad van Alphen Sinfonia Rotterdam met pianist Vadym Kholodenko.

De uitgebreide toelichting op de composities, geschreven door Han van Tulder, leest u hieronder.

---

Programma

Sergei Prokofjev (1891-1953)
Symfonie nr. 1 in D, opus 25 ‘Klassieke’

• Allegro  
• Larghetto
• Gavotta (Non troppo allegro)
• Finale (Vivace)

Ludwig van Beethoven (1770-1827)
Pianoconcert nr. 4 in G, opus 5

• Allegro moderato
• Andante con moto
• Rondo: Vivace

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791)
Symfonie nr.39 in Es, KV 543

• Adagio, Allegro
• Andante con moto
• Menuetto (Allegretto)
• Finale (Allegro)

---

Sergei Prokofjev (1891-1953) – Symfonie nr. 1 in D, opus 25 ‘Klassieke’

In september 1917 componeerde het ‘enfant terrible’ van de Russische muziek, onaangedaan door alle politieke en maatschappelijke woelingen in zijn land, een simpel symfonietje. Hij gaf het werk zelf de bijnaam ‘Klassieke’. “Stel dat Joseph Haydn nog zou leven”, zo lichtte de jonge componist zijn eersteling in het symfonische genre toe, “dan zou dit zo ongeveer zijn twaafhonderdenvierendertigste symfonie zijn, maar dan wel geschreven in onze eigentijdse harmonie”. Over deze veel gespeelde vierdelige symfonie kan ik verder kort zijn. De muziek is inderdaad eenvoudig, en toch keer op keer plezierig om te beluisteren. Het kenmerk van goede muziek!

---

Ludwig van Beethoven (1770-1827) – Pianoconcert nr. 4 in G, opus 58

Het pianoforteklavier, zoals dat ten tijde van Van Beethoven in wording was, ontwikkelde zich tot het lievelingsinstrument van de klassieke en vroeg romantische componisten. Mozart soleerde als regel bij de premières van zijn pianoconcerten en ook Ludwig van Beethoven hield zijn concerten als solist zelf ten doop. In elk concert bedacht hij weer iets nieuws.

Zo opent het Allegro moderato van het vierde concert in G zonder orkest – bij wijze van spreken –  gelijk de eerste maten van een pianosonate. Na deze korte expositie van het thema beroert de solist lange tijd geen toets meer. Het orkest neemt het intieme, haast stotterende thema al dadelijk over en presenteert vervolgens ook het lyrische neventhema. Dat veroorzaakt een spanning. Is de pianist onwel geworden? Eerst na geruime tijd komt de solist weer tot leven. Nee, geen paniek, het concertante samenspel komt in de doorwerking pas echt goed op gang. En hoe! Niet eerder slaagde de componist erin zo’n gevarieerd scala nuances aan het instrument te ontlokken. Het repertoire beweegt tussen fijnzinnig geparel in lichtvoetige passages tot breed uitgesponnen crescendi, daarbij heroïsch opboksend tegen het orkestrale geweld. Als altijd ruimt Van Beethoven daarnaast veel plaats in voor de blazers. De reprise wordt afgesloten met een virtuoze cadens. Een resumé van het thematische materiaal met verrassende wendingen.

Het tweede deel, Andante con moto, is zo mogelijk nog origineler. Van Beethoven plaatst het klavier als ‘Fremdganger’ tegenover de in dreigend en gepuncteerd unisono spelende strijkers. Wonderlijk, die melancholische cantilenen van de piano die de bozige orkeststemmen proberen te apaiseren. Haast zonder onderbreking barst het uitbundige Rondo: Vivace los. Kennelijk zijn solist en orkest weer vriendjes geworden. Het montere refrein is een concertant spel van solist en orkest en de coupletten zijn meer ingetogen ‘Spielereien’. Het concert besluit met een cadens in bravoure stijl.

De première vond plaats in 1807 in het paleis Lobkowitz. Het was een semi private uitvoering. Aanvankelijk vonden de Weense muziekliefhebbers het concert een beetje raar. Maar de kenners en de latere romantische toondichters als Chopin en Mendelssohn onderkenden de bijzondere kwaliteit. Wellicht Van Beethovens grootste klavierconcert, volgens Robert Schumann!

---

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) – Symfonie nr.39 in Es, KV 543

In de zomer van 1788 voltooide Wolfgang Amadeus Mozart in luttele maanden tijds zijn drie laatste symfonieën (KV 543 in Es, KV 550 in g en de ‘Jupiter’ KV 551 in C). Alle drie topwerken in het genre. Mozart had er geen opdracht voor in portefeuille en ook geen vooruitzicht op uitvoeringen.

Dat roept de vraag op wat de aanleiding was voor deze explosie van creativiteit. Het gezin Mozart verkeerde in kommervolle omstandigheden. De componist was zojuist met vrouw en kinderen verhuisd naar een (goedkopere) woning even buiten Wenen. Nauwelijks heeft het gezin zich daar gevestigd of rampspoeden dienen zich aan. Het jongste kind, Theresia, overlijdt en de financiële problemen dreigen hem te machtig te worden. Misschien om de zinnen te verzetten wordt koortsachtig gecomponeerd. Of is het de tanende populariteit die Mozart ertoe beweegt andermaal zijn genialiteit te bewijzen?

Mozart had in het algemeen geen hoge pet op van de kwaliteit van de muziek van zijn tijdgenoten/concurrenten. De grote uitzondering was Joseph Haydn (1732-1809). Die vakbroeder had hij wel degelijk hoog zitten. In 1787 waren Haydns zes Parijse symfonieën met veel bijval in druk verschenen. Mozart kan zich geroepen hebben gevoeld daar iets superieurs tegenover te stellen. Deze veronderstelling wordt gestaafd door het feit dat Mozart dezelfde toonsoorten (Es, g en C) kiest als die van de drie eerste Parijse symfonieën. Toeval?

De symfonie in Es heeft vier delen. Het eerste deel opent met een verwachtingsvol Adagio in de vorm van een Franse Ouverture. Drie majestueuze fortes klinken, naijlend in dalende chromatische loopjes, die telkens terugkomen in deze symfonie. Beluisteren we in de paukenslagen het ritueel van de vrijmetselarij, waar Mozart na bij betrokken was?

De overgang naar het Allegro is uitermate behoedzaam. Strijkers en houtblazers voeren frase na frase de spanning steeds dramatischer op, totdat – eerst nog aarzelend – het energieke hoofdthema losbarst. Het zangerige neventhema contrasteert met het pedant klinkende hoofdthema. Anders dan bij Haydn is de sonatevorm bij Mozart minder makkelijk te herkennen. Na de doorwerking sluit het Allegro af met een imponerende recapitulatie.

Het aanvankelijk zo behaaglijke Andante con moto ontaardt onverwachts in een reeks stormachtige maten. Tot wel driemaal aan toe! Toch eindigt het deel in een milde, berustende stemming. Het hupse Menuetto heeft een rustiek Allegretto als trio met de klarinetten als dorpsmuzikanten in de hoofdrol. De monothematische Finale is een verbluffende presentatie van goede luim en contrapuntische hoogstandjes. Let op de koddige solootjes voor de houtblazers. Zou Haydn hem dat nog na kunnen doen?

---

Met dank aan: Han van Tulder (hanvantulder.nl)